Zo leer je R+ training aan een beginner

Wil jij graag lesgeven met R+? Clickertraining en trainen met positieve bekrachtiging zijn al een tijdje steeds populairder aan het worden in de paardenwereld. Er komt echter een hoop techniek bij kijken en er zijn relatief bijzonder weinig plekken waar beginnende paardenliefhebbers naartoe kunnen om R+ les te krijgen. Misschien heeft dit jou aangespoord om met jouw eigen paard de kneepjes van het vak te leren aan een vriend, een kennis, of familielid. Hartstikke leuk! Dit artikel is voor jou.

Hoe leer je iemand anders werken met R+?

Kunnen clickertrainen komt je niet zomaar aanwaaien; het is heel anders en soms zelfs het tegenovergestelde van wat we op stal hebben geleerd. Voor beginners die nog helemaal geen ervaring hebben met paarden is het dubbel nieuw, zowel de omgang met paarden als het clickertrainen, tenzij ze zelf al clickertrainen met de hond. Je begint met het maken van wat afspraken omtrent het omgaan met het paard. Dit kan je versimpelen door in het begin in beschermd contact te werken of zelfs nog helemaal zonder paard. Daarnaast leg je wat basistheorie uit over het markeersignaal (de clicker) en het werken met positieve bekrachtiging. Vervolgens ga je het voordoen, en leg je steeds meer verantwoordelijkheid bij de leerling om taken over te nemen. Over elk stuk zullen we verder in het artikel uitweiden.

Belangrijk om uit te leggen

Je ontkomt niet aan een klein stukje theorie als je iemand wil leren clickertrainen. Zoals al eerder genoemd is het zó anders dat je er niet zomaar weg komt met je rare geluiden en targetsticks zonder wat uitleg te verschaffen. Hieronder wat onderwerpen die belangrijk zijn om uit te leggen aan de leerling:

Hoe leg je uit hoe positieve bekrachtiging (R+) werkt?

Hoewel veel kinderen direct zullen begrijpen dat een paard wat lekkers verwacht na een klusje, zijn veel volwassenen dit al verleerd. Je hoeft niet het hele concept van operant conditioneren of het leerkwadrant uit te leggen, maar je zou wel kunnen toelichten hoe paarden graag leuke dingen willen krijgen en behouden, en vervelende dingen willen vermijden of verliezen. Als een bepaald gedrag er consequent voor zorgt dat ze iets leuks ervaren, zal dit gedrag vaker voor gaan komen. Met positieve bekrachtiging zorgen we dus voor meer gewenst gedrag met die leuke dingen die het paard graag wil verdienen en hebben, want dit is veel fijner en gezelliger dan werken met vervelende dingen.

Waarom gebruiken we een clicker?

Het paard is niet geboren met de kennis dat een bepaald geluid zoals de clicker een voertje oplevert, maar kan dat wel leren. Je kan wat voorbeelden aanhalen zoals paarden die reageren op een voerkar, of honden die reageren op “Snoepje?”. Als we zélf zo’n signaal kiezen, kunnen we met dat signaal véél sneller aangeven wat het paard iets leuks gaat opleveren.

Volgorde is heel belangrijk

Om te zorgen dat het paard het juiste leert én zich veilig kan blijven gedragen is het belangrijk dat wij consequent zijn en ons aan de juiste volgorde houden. Ook hier hoef je nog niet uit te wijden over klassiek conditioneren, maar vertel de juiste volgorde op voorhand aan de leerling en praat bijvoorbeeld tijdens het trainen hardop mee. Bijvoorbeeld: “Target aanbieden, click, stick weg en voer pakken, en geef maar”, of nog korter: “Click, pak, voer”

Hoe kies je het geschikte paard om R+ les mee te geven?

Het is makkelijk om te zeggen “pak gewoon het braafste paard”, maar zelfs het braafste paard heeft misschien nog niet leren omgaan met voerbeloningen; laat staan met iemand die nog wat langzaam of onhandig is! En wie weet heb jij niet eens meerdere paarden om uit te kiezen. Uitzonderingen daar gelaten geloven wij bij Zarica Teaching Academy dat er van bijna elk paard wel iets te leren valt zonder over de grenzen van dat paard te gaan. Het is in ieder geval belangrijk om te zorgen dat het paard gezond, verzadigd, ontspannen en uitgerust is. Daarnaast is het handig als het paard een ijzersterke clickerbasis heeft; als het paard bij jou amper 5 tellen stil kan staan, dan is de kans klein dat die ervaring vanzelf de ervaring met een wildvreemde leerling positief beïnvloedt. Is jouw paard echter al gewend om een tijdje te wachten terwijl jij aan de telefoon hangt of zijn staart staat te borstelen in een context waar voerbeloningen bij komen kijken? Dan is de kans groot dat dit paard ook wel een paar tellen geduld zal hebben met een beginner. Hoe meer ervaring het paard heeft met het krijgen van keuzes en voerbeloningen, hoe meer plezier, ontspanning, en mentale weerbaarheid en veerkracht het paard zal laten zien. Dit zijn uiterst belangrijke eigenschappen in een R+ lespaard!

Fasen

De ZTA methodiek kent drie verschillende fasen voor R+ lessen. Deze worden uitgebreid besproken in de werkboeken 'Praktijkboek' en 'Lesplannen' (deze vind je allebei in het studiepakket). Hieronder licht ik de drie fasen alvast een beetje toe:

1 - Observeren

In deze fase kijkt de leerling de handelingen bij jou af. Jij zorgt dat de leerling veilig gepositioneerd staat met goed zicht op wat jij met het paard aan het doen bent. Je kan de leerling op voorhand vragen extra goed te letten op een specifiek aspect, of je vraagt de leerling achteraf wat er allemaal is opgevallen.

2 - Stapsgewijs overnemen

Nu wordt het tijd dat de leerling het roer overneemt, maar niet alles in één keer natuurlijk. Net als voor het paard geldt voor de leerling de gouden clickerwet: één criterium tegelijk’! Laat de leerling bijvoorbeeld alleen de cue, het markeersignaal of de beloning geven, en ga ze later combineren als het goed gaat. Deze fase is natuurlijk het belangrijkst, en wordt verder uitgelegd in de boeken ‘Lesplannen’ en ‘Praktijkboek’ van Lisa van Crombruggen en Janneke Koekhoven.

3 - Zelfstandig aan het werk

Dit is de fase waarin de leerling bepaalde oefeningen zó zelfstandig kan uitvoeren met het paard, dat jij ze bij wijze van spreken wel even alleen durft te laten om iets te gaan pakken. Deze fase kan je voorzichtig introduceren door af te wisselen tussen oefeningen waarbij de leerling nog ergens in fase 2 zit en oefeningen waarbij de leerling fase 3 al aankan, al dan niet in beschermd contact.

Target training

Paardenmensen die met R+ werken zijn het makkelijkst te herkennen aan targets. Het opvallende en speelse karakter van de target is ook precies wat het zo nuttig maakt; het biedt duidelijkheid, kleur, richting, doel, afwisseling, en de daaruit voortvloeiende voordelen. Dit geldt niet alleen voor paarden, maar ook voor mensen! Een paard hoeft echt niet per se op een mat te leren stationeren, maar als het de oefening extra concreet, leuk en overzichtelijk maakt voor de leerling, kunnen we er alsnog voor kiezen. Om nog maar te zwijgen over hoe indrukwekkend het eruit kan zien, hoe simpel het gedrag ook is.

Net zoals het voor mensen in het begin een uitdaging kan zijn om niet over dubbele lijnen te struikelen, geen leadrope om de hand te wikkelen, de teugels of leidsels correct vast te houden of een zweep te hanteren, kan het vasthouden en gebruiken van een targetstick (en een clicker trouwens) erg uitdagend zijn. Het duidelijk, correct en tijdig presenteren van een target is echter wel erg belangrijk! Een aantal dingen die hierbij kunnen helpen zijn:

• De leerling per sessie goed uitleggen welke hand de ‘tool hand’ en welke hand de ‘voerhand’ zal zijn, dan kunnen ze goed voorbereid aan de oefening beginnen.
• In beschermd contact werken; zelfs met super brave paarden kan het de leerling toch wat lucht en zelfvertrouwen geven om zich nog niet druk te hoeven maken over de plaats en het netjes gedragen van het paard.
• Het zelf voordoen; denk aan fase 1 en 2 die we eerder in dit artikel toelichtten: geef het goede voorbeeld en laat de leerling zoetjesaan het tijdig presenteren en weer verwijderen van de target overnemen.
• Droogoefenen; maak een vuist en doe alsof dit de neus van het paard is die de target van je leerling aanraakt.

De timing van de click

Timing is onwijs belangrijk; ongeacht welke trainingsmethode je hanteert. Toch is het best lastig om een goeie timing te hebben. Waarschijnlijk heeft jouw leerling nog niet net zulke getrainde ogen als jij, en weten ze niet zo goed waar ze naar op zoek zijn. Misschien weten ze heel goed waar ze voor moeten clicken, maar begrijpen ze nog niet waarom het belangrijk is om éérst te clicken alvorens naar het zakje te grijpen en complimentjes en voertjes te gaan strooien. Wat ook nog kan is dat je leerling teveel in het hoofd zit en dat het proces van het juiste moment herkennen, beseffen dat er dan geclickt moet worden, besluiten om te clicken en daadwerkelijk te clicken bij wijze van spreken een paar jaar duurt. Ook de timing van de click kan je oefenen door de fasen stapsgewijs te doorlopen en door gebruik te maken van beschermd contact of droogoefenen. Een leuke manier van droogoefenen is door zelf met een bal te gaan gooien en de leerling te laten clicken voor het hoogste punt of het stuiteren op de grond. Vertel de leerling dat het gebruiken van de clicker hetzelfde is als het maken van een foto. Precies het moment wat je vastlegt is wat je probeert te vereeuwigen.

Stilstaan en volgen

Deze basisoefeningen zijn cruciaal voor de dagelijkse omgang met en veiligheid rondom het paard. Gelukkig hoef jij je leerling niet uit te leggen hoe ze dit een paard aanleren, ze hoeven het alleen uit te voeren. Aan jou de taak om te zorgen dat jouw paard hier klaar voor is. Je kan stilstaan en volgen makkelijk tussen wat target training door te vragen. Laat ze bijvoorbeeld op een vierkant stappen samen, en telkens op de ene zijde halverwege halthouden tussen twee pylonen en op de volgende zijde een neustarget vragen. Je zou zelfs een soort dressuurproefje kunnen voorlezen en ze dit in stap kunnen laten uitvoeren in een rijbaan met bakletters. Zorg ervoor dat jij paraat staat om eventuele onhandige timing op te vangen door zelf te clicken of te voeren; je wil immers wel dat jouw zorgvuldig getrainde gedragingen niet te veel gaan lijden onder beginnersfoutjes. Daarbij voelt de leerling zich ook een stuk zekerder als foutjes niet resulteren in een ongedurig paard.

Start- en eindritueel

Soms krijgen we bij Zarica Teaching Academy de vraag hoe men in vredesnaam een hele les kan vullen met R+ beginnersoefeningen. Daarvoor is inderdaad wat voorbereiding en creativiteit nodig, maar het scheelt ook om te weten dat je een groot deel van je les al bezig bent met het ontvangen van je leerling en het afsluiten van de les. De herkenbaarheid van een dergelijk ritueel schept ook veel rust bij zowel de leerling als het paard, en zorgt ook voor een moment waarbij de twee al nader tot elkaar kunnen komen zonder al teveel verwachtingen.

Startritueel

De les begint al op het moment dat het paard uit de kudde wordt geroepen. Hierbij kan je gebruik maken van de gelegenheid door je leerling wat vragen te stellen over wat die heeft gezien. Bijvoorbeeld:

Hoe reageerde het paard?

Hoe denk je dat het paard zich voelt, en waar zie je dat aan?

Voor jou is het ook direct een goed moment om zelf ook even goed te kijken hoe de pet van je paard staat.

Vervolgens kan het paard de bak gaan verkennen en kunnen jullie samen alvast wat spullen klaarleggen en je voertasjes vullen. Hierbij is het al gelijk belangrijk dat je paard al heeft geleerd om zelfstandig pauze te houden op momenten dat er niet wordt geclickerd. Ons zusterplatform 'Trainen met Keuzevrijheid' ontwikkelde een super leerzame online cursus over Pauzetraining. Tijdens deze cursus leer je van alles over soorten pauze, je krijgt een heel stappenplan mee, handige templates, en er zijn talloze voorbeeldvideo's.

Hoe je het ritueel verder invult is geheel aan jou (en aan je paard). Misschien begin je met wat pauzetraining, simpele basisoefeningen die de R+ les inluiden, of laat je je paard uit de daarvoor gereserveerde Poets-voerbak eten terwijl je leerling aan het poetsen slaat. Al met al kan je makkelijk 10-20min kwijt zijn met alleen het startritueel.

Eindritueel

Tijdens het eindritueel van je les kan je het paard opnieuw pauze geven terwijl je samen met de leerling alles nog eens doorneemt en het materiaal opruimt. Vervolgens breng je het paard samen terug naar de kudde. De precieze invulling hiervan is ook weer geheel aan jou en de accommodatie van jouw leslocatie.

Hoe houd je je leerling veilig tijdens je R+ lessen?

We zetten onze leerling zoveel mogelijk op voor succes. Dit houdt onder andere in dat we de veiligheid zoveel mogelijk waarborgen. Als R+ lesgever handel je preventief en pro-actief: met preventief handelen bedoelt men dat je maatregelen treft om een mogelijk problematische gebeurtenis te voorkomen en proactief handelen gaat nog een stapje verder. Je onderneemt een actie om een beter resultaat te halen dan zonder die actie waarschijnlijk het geval zou zijn.

Een voorbeeld: als preventieve maatregel kan je ervoor zorgen dat het dragen van veiligheidsschoenen bij de paarden verplicht is. Een proactieve handeling is dan om ook uitleg te geven over waarom het belangrijk is dat je oplet waar je je voeten neerzet bij een paard, zodat deze niet per ongeluk op je tenen gaat staan. Zo begrijpt je leerling het nut van de schoenen en zal hij zich ook meteen beter bewust zijn van waar hij zijn voeten plaatst.

Dit betekent dus ook dat we als lesgever zorgvuldig nadenken over hoe we de lessen zo veilig mogelijk kunnen laten verlopen. Zo zorgen we voor een zo veilig mogelijke, goed opgezette omgeving. Zorgen we ervoor dat we op het tempo van de leerling werken zodat die zich comfortabel voelt en werken we met een ontspannen paard dat er vrijwillig voor kiest om met ons mee te doen. Al deze factoren zorgen er al voor dat de meest gehoorde problemen op traditionele maneges (denk aan bokken, steigeren, schoppen, bijten, zich niet laten vangen, enz.) binnen onze werking (zo goed als) niet voorkomen. Als R+ lesgever houden we voortdurend de signalen van ons paard in de gaten. Zien we spanning opbouwen, of zegt het paard nee, dan gaan we hier meteen mee aan de slag en passen we indien nodig onze les er op aan.

Je hoeft je leerling niet te bombarderen met veiligheidsmaatregelen. Dit gaan ze toch niet onthouden; waarschijnlijk onthouden ze nog het beste dat ze eigenlijk heel bang voor paarden horen te zijn. Zorg er zoveel mogelijk voor dat de inrichting van jouw lesomgeving het paard en de leerling veilig houdt. Beschermd contact is hier wederom een mooi voorbeeld van. De barrière tussen mens en paard elimineert automatisch talloze ongewenste emoties en incidenten. Iets wat jou ook veel rust zal geven en een betere lesgever zal maken. In latere lessen zal je dit kunnen gaan afbouwen.

Je kan nu meer leren over veiligheid waarborgen in je R+ lessen door de online lezing 'Veilig clickeren tijdens de les' terug te kijken. 

Positieve bekrachtiging

Positieve bekrachtiging is niet alleen belangrijk voor het paard, maar ook voor mensen. Het is belangrijk om regelmatig duidelijk te articuleren wanneer je leerling iets fantastisch doet en waarom dat precies zo fantastisch is volgens jou. Probeer je goed in te leven en denk terug aan de tijd waarin jij het zelf allemaal nog moest leren. Het is ook altijd een goed idee om je leerling te bevragen over hoe ze de R+ les hebben ervaren. Dit levert niet alleen mogelijk wat positieve bekrachtiging op voor jou, maar zorgt er ook voor dat jij de volgende keer nog een betere R+ trainer kan zijn voor je leerling.

Meer leren

Wil jij meer leren over hoe je lesgeeft in clickertraining, hoe je meer R+ kan implementeren in je lessen of coachingssessies, of hoe je je paard klaarstoomt voor zijn R+ schoolpaard carrière? Blijf dan zeker even rondkijken op onze website, want dat zijn precies de dingen waar we jou met liefde en plezier mee helpen bij de Zarica Teaching Academy.